Τα Stolpersteine υπάρχουν στη Γερμανία από το 1992. Ρίχνουμε μια βαθύτερη ματιά στην προέλευση του έργου των λίθων μνήμης του Ολοκαυτώματος που έχει εξαπλωθεί σε κάθε γωνιά της Ευρώπης.
Τι είναι τα Stolpersteine (Λίθοι Μνήμης);
Οι γερμανικοί δρόμοι διανθίζονται από ένα μοναδικό και πανταχού παρόν μνημείο για όσους στοχοποιήθηκαν από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς.
Συνολικά, υπάρχουν σχεδόν 95.000 ορειχάλκινες Stolpersteine ή σε όλη την Ευρώπη. Όποιος έχει ζήσει ή έχει επισκεφθεί τη Γερμανία έχει πιθανότατα “σκοντάψει” σε περισσότερα Stolpersteine από όσα μπορεί να μετρήσει.
Ενώ το εντυπωσιακό Μνημείο για τους δολοφονημένους Εβραίους της Ευρώπης, λίγα μόλις μέτρα από το Ράιχσταγκ στο Βερολίνο, μαρτυρά την αφοσίωση της Γερμανίας στην Erinnerungskultur (κουλτούρα της μνήμης), είναι η δυσδιάκριτη φύση των Stolpersteine του καλλιτέχνη Gunter Demnig που τα καθιστά τόσο έντονα.
Κάθε πέτρα είναι μόλις 10×10 εκατοστά, ένας κύβος από χρυσό ορείχαλκο, ο οποίος τοποθετείται συνήθως μπροστά από την τελευταία κατοικία των θυμάτων του ναζιστικού καθεστώτος.
Η ίδια διατύπωση χρησιμοποιείται σχεδόν σε κάθε πέτρα. Στην κορυφή γράφουν “Hier wohnte” (εδώ έζησε), ακολουθούμενη από το όνομα του θύματος και την ημερομηνία γέννησής του. Ακολουθεί η ημερομηνία σύλληψης ή απέλασης του θύματος, μερικές φορές ακριβής ημερομηνία, μερικές φορές μόνο ένα έτος, και ο τόπος κράτησής του.
Στις περισσότερες Stolpersteine, η τελευταία γραμμή γράφει μία από τις τρεις λέξεις: “ermordet” (δολοφονήθηκε), “befreit” (απελευθερώθηκε) ή “überlebt” (επέζησε). Σε πολλές περιπτώσεις, πολλά Stolpersteine τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο, όπου έχει μνημονευθεί μια ολόκληρη οικογένεια.
Αυτές οι βιογραφίες είναι όλες χαραγμένες στο χέρι από τον Βερολινέζο μεταλλουργό Michael Friedrichs-Friedlaender. Και ενώ απουσιάζουν οι προσωπικές λεπτομέρειες, είναι ίσως η κοινότυπη, ακριβής και επαναλαμβανόμενη γλώσσα τους που καθιστά το έργο τόσο αποτελεσματικό στην επικοινωνία του μεγέθους του ανθρώπινου πόνου που προκάλεσαν οι Ναζί. Ο Demnig έχει αποκαλέσει το έργο του, “Το μεγαλύτερο έργο τέχνης στον κόσμο”.
Σύντομη ιστορία των μνημείων του Ολοκαυτώματος στη Γερμανία
Μέχρι τη δεκαετία του 1960, η Γερμανία έκανε ελάχιστα πράγματα για να “αναμετρηθεί” με την ιστορία της βίας και του φασισμού. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η χώρα πέρασε από μια διαδικασία της λεγόμενης αποναζιστικοποίησης (Entnazifizierung).
Ενώ ορισμένοι αντιμετώπισαν συνέπειες στις δίκες της Νυρεμβέργης για το ρόλο τους στη δικτατορία του Χίτλερ, πολλοί πρώην αξιωματούχοι των Ναζί και των SS διέφυγαν της τιμωρίας.
Οι άνθρωποι αυτοί επιτράπηκε να επανενταχθούν στη γερμανική κοινωνία χωρίς συνέπειες και συχνά τους χορηγήθηκε το λεγόμενο Persilschein, ένα πιστοποιητικό που πήρε το όνομά του από τη γερμανική μάρκα απορρυπαντικού Persil, το οποίο υποτίθεται ότι αποδείκνυε την πλέον “καθαρή” πολιτική τους θέση.
Στη δεκαετία του 1960 η Γερμανία ξεκίνησε τη διαδικασία Vergangenheitsbewältigung (κυριολεκτικά “αντιμετώπιση του παρελθόντος”), μια επίσημη προσπάθεια της χώρας να αναγνωρίσει και να επεξεργαστεί όσα είχαν συμβεί στην πρόσφατη ιστορία της.
Μαζί με αυτό ήρθαν και περαιτέρω προσπάθειες να αναγνωριστεί επαρκώς πόσοι άνθρωποι είχαν υποφέρει και πεθάνει υπό το ναζιστικό καθεστώς. Όλο και περισσότερα μνημεία του Ολοκαυτώματος ανεγέρθηκαν σε όλη τη Γερμανία, αλλά κανένα δεν ήταν τόσο διαδεδομένο όσο τa Stolpersteine του Demnig.
Το πρώτο Stolperstein στην Κολωνία
Το πρώτο Stolpersteine που τοποθέτησε ο Demnig δεν μνημόνευε κάποιο άτομο, αλλά ανέφερε τις λεπτομέρειες του διατάγματος του Χάινριχ Χίμλερ για το Άουσβιτς.
Το διάταγμα του 1942 διέταξε την απέλαση των Σίντι και Ρομά που ζούσαν στη Γερμανία. 50 χρόνια αργότερα, το 1992, ο Demnig τοποθέτησε το πρώτο Stolperstein μπροστά στο δημαρχείο της Κολωνίας.
Τα επόμενα χρόνια ο Demnig τοποθέτησε τις πρώτες πέτρες που θύμιζαν συγκεκριμένα άτομα, μερικά από τα πρώτα ήταν συνδικαλιστές και Ρομά θύματα του ναζιστικού καθεστώτος.
Τα πρώτα εμπόδια
Αρχικά, ο Ντέμνιγκ δεν ζήτησε άδεια από τα τοπικά συμβούλια για το αν μπορούσε να τοποθετήσει τις πέτρες μνήμης και ακόμη και σήμερα υπάρχουν ορισμένοι επικριτές του έργου.
Η πρώην πρόεδρος του Κεντρικού Συμβουλίου των Εβραίων της Γερμανίας, Charlotte Knobloch, θεωρεί ότι οι Stolpersteine του Demnig δεν σέβονται τους Εβραίους, επειδή τοποθετούνται στο έδαφος, πράγμα που σημαίνει ότι οι περαστικοί μπορεί να περπατήσουν πάνω τους ή ενδεχομένως να υποστούν ζημιές. Για το λόγο αυτό δεν υπάρχουν Stolpersteine στο Μόναχο.
Αντίθετα, ο Ισραηλινός δημοσιογράφος και πρώην διπλωμάτης Avi Primor δήλωσε ότι η τοποθέτηση των Stolpersteine στο έδαφος έχει νόημα: “Τα Stolpersteine είναι το αντίθετο της καταστολής”, δήλωσε στην Deutsche Welle. “Βρίσκονται στα πόδια μας, ακριβώς μπροστά στα μάτια μας, αναγκάζοντάς μας να κοιτάξουμε προς τα κάτω”. Ο Demnig συμφωνεί- απαντώντας στην κριτική είπε στο ίδιο μέσο: “Όποιος θέλει να διαβάσει την επιγραφή πρέπει πρώτα να υποκλιθεί στο θύμα”.
Ένα μνημείο του Ολοκαυτώματος σε κάθε γερμανικό δρόμο
Όταν τοποθετείται μια νέα πέτρα, συχνά είναι οι άνθρωποι που ζουν στο γειτονικό κτίριο που δίνουν την πρωτοβουλία για το έργο. Αφού μάθουν την πολεμική ιστορία του κτιρίου τους και τις προσωπικές ιστορίες των προηγούμενων κατοίκων του, οι ντόπιοι μπορεί να επικοινωνήσουν με τον Demnig και να του ζητήσουν να τοποθετήσει μια πέτρα.
Στη συνέχεια επικοινωνούν με τους προγόνους του θύματος ή των θυμάτων και ζητούν την άδειά τους. Εάν συμφωνήσουν, συχνά οι ντόπιοι είναι αυτοί που προσφέρουν την αμοιβή των 120 ευρώ για την παραγωγή.
Όταν τοποθετείται η πέτρα, είναι σύνηθες να παρευρίσκονται οι γείτονες και μερικές φορές η οικογένεια των θυμάτων για να παρακολουθήσουν. Στα 75 του χρόνια, ο Demnig κάνει το έργο εδώ και 20 χρόνια και κάποιες στιγμές είναι ιδιαίτερα συγκινητικές γι’ αυτόν.
Κάποτε, δύο αδελφές που είχαν φύγει από τη Γερμανία για τη Σκωτία και την Κολομβία επανενώθηκαν στην τοποθέτηση του λίθου από τον Demnig μετά από 60 χρόνια.
“Ήταν εκεί”, είπε, “και στέκονταν μπροστά από το πρώην σπίτι και έλεγαν: “Τώρα ξαναβρεθήκαμε με τους γονείς μας”. Σε τέτοιες στιγμές ξέρω για ποιο λόγο το κάνω αυτό”, δήλωσε ο Demnig στην Deutsche Welle.
Μνημεία Stolpersteine εκτός Γερμανίας
Τα Stolpersteine θυμούνται Εβραίους, Σίντι, Ρομά και ΛΟΑΤΚΙ+ ανθρώπους, πολιτικά διωκόμενους συνδικαλιστές και αγωνιστές της αντίστασης και μάρτυρες του Ιεχωβά.
Και το έργο δεν περιορίζεται μόνο στη Γερμανία. Από το 1997 που τοποθετήθηκε το πρώτο Stolperstein εκτός Γερμανίας στην Αυστρία, το έργο επεκτείνεται σε όλη την Ευρώπη.
Από τη βόρεια Νορβηγία μέχρι τη νότια Ελλάδα, την τελευταία δεκαετία ιδίως, οι ορειχάλκινες πλάκες 10×10 τοποθετήθηκαν σε όλες τις γωνιές της ηπείρου.
Χώρες που δέχθηκαν εισβολή από τους Ναζί, όπως το Βέλγιο, οι Κάτω Χώρες και η Γαλλία, έχουν τις περισσότερες Stolpersteine εκτός Γερμανίας. Η Ιταλία, επίσης με τη δική της ιστορικά φασιστική πολιτική, έχει εκατοντάδες πέτρες, ενώ χώρες όπως η Φινλανδία και η Σουηδία έχουν λίγες.
Μέχρι στιγμής, υπάρχει μόνο μία πέτρα στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία τοποθετήθηκε μόλις τον Ιούνιο του 2022. Βρίσκεται στη Golden Square στο Σόχο του Λονδίνου και τιμά τη ζωή της Ada van Dantzig, μιας νεαρής Ολλανδής συντηρήτριας έργων ζωγραφικής.
Η van Dantzig επέστρεψε στην Ολλανδία για να βοηθήσει την οικογένειά της να διαφύγει από τους Ναζί, αλλά μετά την αποτυχία του σχεδίου διαφυγής τους, τα περισσότερα μέλη της οικογένειας απελάθηκαν στο Άουσβιτς, όπου δολοφονήθηκαν.
Αυτό το καλοκαίρι ο Demnig ταξίδεψε επίσης στην Ιρλανδία για να τοποθετήσει τους πρώτους έξι λίθους. Η σειρά των λίθων τοποθετήθηκε έξω από το σχολείο της Αγίας Αικατερίνης στη συνοικία Portobello του Δουβλίνου, η οποία στην καθομιλουμένη είναι γνωστή για τη μεγάλη εβραϊκή της κοινότητα ως Μικρή Ιερουσαλήμ.
Μία από τις πέτρες που τοποθετήθηκαν θυμίζει την Ettie Steinberg, μια μοδίστρα που φοιτούσε στο σχολείο και θεωρείται ότι είναι μία από τους λίγους Ιρλανδούς Εβραίους που σκοτώθηκαν στο Ολοκαύτωμα.
Η Steinberg μετακόμισε από το Δουβλίνο στην Αμβέρσα με τον Βέλγο σύζυγό της στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Το ζευγάρι και ο γιος τους μετακινήθηκαν μέσω της Ευρώπης για να γλιτώσουν από τις ναζιστικές εισβολές.
Καθώς ο κίνδυνος διώξεων γινόταν όλο και πιο σαφής, επιχείρησαν να διαφύγουν. Οι αιτήσεις τους για βίζα για τη Βόρεια Ιρλανδία έγιναν δεκτές, αλλά αφού τα έγγραφά τους έφτασαν πολύ αργά, η οικογένεια απελάθηκε και δολοφονήθηκε στο Άουσβιτς.
Εφαρμογή Stolpersteine
Οι άνθρωποι που θέλουν να ανακαλύψουν περισσότερα για τα θύματα του εθνικοσοσιαλισμού που μνημονεύονται από τα Stolpersteine μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια σειρά από εφαρμογές Stolpersteine για να ανιχνεύσουν τις ιστορίες τους.
Η διάχυτη παρουσία των Stolpersteine
Πίσω από κάθε Stolperstein κρύβεται μια σύνθετη και συχνά τραγική ιστορία. Και κατά τις ημέρες που περιβάλλουν την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στη Γερμανία, στις 27 Ιανουαρίου, είναι σύνηθες να βλέπει κανείς ντόπιους να καθαρίζουν, να γυαλίζουν και να τοποθετούν κεριά δίπλα στα Stolpersteine που βρίσκεται πλησιέστερα στην πόρτα τους.
GRland – Μην μαθαίνεις τα νέα τελευταίος!
Κάνε Like στη σελίδα μας στο Facebook και ενημερώσου πρώτος για όλες τις τελευταίες εξελίξεις. Έγκαιρη, έγκυρη και ανεξάρτητη ενημέρωση. Όλες οι τελευταίες Ειδήσεις από τη Γερμανία, την Ελλάδα και τον κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.
